Συνέντευξη στο Παγκρήτιο Σχολείο (Μάρτιος 2008)

Ο Δημήτρης Τζάνης έχει πραγματοποιήσει δέκα ατομικές εκθέσεις από το 1988 μέχρι το 2005. Αυτές που έχουν ξεχωρίσει είναι η "Deposit" στο Art Athina το 1999, η "Anabiosis" στην Αίθουσα Τέχνης "Σκουφά" το 2001, η "Stasis"στη γκαλερί "Αριάδνη" το 2004 και η έκθεση "Πες πού είσαι ......" το 2005 στη γκαλερί Μυλωνογιάννη στα Χανιά. Έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις. Η τελευταία του δουλειά αφορά στον "Ιερό Ταύρο" της Μινωικής Κρήτης και της Ισπανικής Αρένας και θα εκτεθεί μέσα στο 2008 στην Αθήνα.

1. Τι είναι αυτό που οδηγεί τους ανθρώπους να "δημιουργήσουν";

Η αρχική ανάγκη είναι η αναπαραγωγή του ορατού κόσμου και ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι η ανθρώπινη ανάγκη να κατανοήσουμε τον μη ορατό κόσμο, τον κόσμο των εντυπώσεων, των αισθήσεων, τον κόσμο των συναισθημάτων. Για παράδειγμα, η τέχνη του ηθοποιού οφείλει να απαντήσει τι είναι αυτό που κάνει τους ανθρώπους να γελάνε. Όπως επίσης, η τέχνη οφείλει να απαντήσει με τον δικό της τρόπο σε πολλά ερωτήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, που πολύ συχνά, ακόμα και η επιστήμη αδυνατεί να το κάνει.

2. Οι γονείς συμφωνούν με την επιλογή των παιδιών τους που θέλουν να ακολουθήσουν καλλιτεχνικά επαγγέλματα;

Ενώ η ιστορία της Ελλάδας και η εξέλιξή της γράφεται με τα στοιχεία του πολιτισμού της, δηλαδή με τα αποτελέσματα των καλλιτεχνών, ακόμα και σήμερα, πολλοί γονείς δεν θεωρούν μεγάλη επιτυχία τα παιδιά τους να επιλέξουν επαγγέλματα καλλιτεχνικά. Εξάλλου, μόνο τα τελευταία χρόνια έχει προσαρμοστεί κάπως η παιδεία στο να δημιουργεί καλλιτέχνες. Μέχρι πριν λίγο, όλοι θεωρούσαν ότι οι καλλιτέχνες πεθαίνουν στην "ψάθα", ότι η τέχνη είναι πάρεργο που μπορεί να το ασκήσει κάποιος μόνο σαν χόμπι. Έτσι,στον αντίποδα της υψηλής τέχνης αντιπαρατίθεται ο λαμπερός αλλά ανούσιος κόσμος της τηλεόρασης. Εκεί όλα δείχνουν πιο αποτελεσματικά γιατί στηρίζονται πάνω στις υποτιθέμενες απολαβές, έτσι λοιπόν ο πολύς κόσμος δικαιολογεί οποιαδήποτε "μαϊμουδιά" της τηλεόρασης με σκοπό το χρήμα. Το μόνο βέβαιο είναι ότι από αυτά τα προϊόντα τίποτα δεν θα μείνει στο μέλλον, καθώς το ένα σκουπίδι θα αντικαθιστά το προηγούμενο.

3. Τι ακριβώς συμβάλλει στη συγκρότηση καλλιτεχνικής αντίληψης; Εκτός από τις σπουδές για τους ζωγράφους, οι άλλες τέχνες συμπληρώνουν την παιδεία τους; Θεωρείτε ότι κάποιος για να γίνει ζωγράφος πρέπει να έχει ταλέντο ή μπορεί να το αποκτήσει στη συνέχεια, έχοντας τα εφόδια των σπουδών του;

Εκτός από την "κλασική" παιδεία που παίρνουν όλοι από το σχολείο, όσοι επιχειρήσουν να διευρύνουν τη μόρφωση τους πρέπει να εντρυφήσουν σε αρκετούς τομείς, όπως η ποίηση, η μουσική, το θέατρο, δημιουργώντας την προσωπική τους καλλιτεχνική ταυτότητα. Δεν αρκεί μόνο για να γίνει κάποιος ζωγράφος να παρακολουθεί εκθέσεις σύγχρονων καλλιτεχνών και επισκέψεις σε μουσεία με εκθέσεις μεγάλων δημιουργών. Η ποίηση για παράδειγμα, παίζει ξεχωριστό ρόλο στην καλλιέργεια των καλλιτεχνών μαθαίνοντας τους να ανιχνεύουν θέματα, καθώς και τη δομή τους. Το θέατρο, η σκηνογραφία που είναι μέρος της παράστασης, μας δίνουν την κατεύθυνση πώς το σώμα γίνεται εικόνα, πώς μέσα από αυτό γεννιέται μια κίνηση (στο χορό ακόμα περισσότερο γίνεται αυτό κατανοητό) και πώς η φωνή γίνεται μέρος όλης αυτής της εικόνας. Δεν είμαι σίγουρος αν η λέξη «ταλέντο» εμπερικλείει το ουσιαστικό νόημα της ερώτησης τελικά τι είναι αυτό που ονομάζεται ταλέντο; Ένα χάρισμα, μια «ευκολία» στην αντίληψη. Αυτό θα ήταν προϋπόθεση. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν «χάρισμα». Στη συνέχεια είναι θέμα εξαιρετικής προσπάθειας, μακρόχρονης μαθητείας και αρκετής δουλειάς στην παραγωγή προσωπικών καλλιτεχνικών πραγμάτων.

4. Η τέχνη αντιμετωπίζεται πλέον ως είδος πολυτελείας;

Εξαρτάται από τι θεωρούμε πολυτέλεια ή τι θεωρούμε ποιοτικό τρόπο ζωής ή αυτό που λέμε αναβάθμιση της καθημερινότητας, και αυτό έχει σχέση με την αποκαλούμενη «πολυτέλεια». Ο πολιτισμός είναι το μοναδικό που μπορεί να προάγει το επίπεδο ζωής, την ποιότητα ζωής και να κάνει τους ανθρώπους καλυτέρους, να τους κάνει να αγαπάνε την πόλη τους και τους συνανθρώπους τους. Όταν λέω για πολιτισμό δεν εννοώ πολιτιστική «κονσέρβα» που έρχεται έτοιμη. Οι καλοκαιρινές εκδηλώσεις, πλην εξαιρέσεων, δεν θεωρούνται εξαιρετικές πολιτιστικές προτάσεις, μιας και αξιολογούνται από τους διοργανωτές με βάση τα εισιτήρια και το χρυσό κανόνα "αυτό πουλάει", άρα καλώς υπάρχει, σε αντίθεση με άγνωστες αλλά όχι ασήμαντες προτάσεις που απορρίπτονται στο "βωμό" του budget. Ο ποιοτικός πολιτισμός είναι κάτι το οποίο πληρώνεται από αρχαιοτάτων χρόνων όπως πληρώνεται το κερί που ανάβεις στην εκκλησία. Το πληρώνεις γιατί μόνο έτσι μπορείς να το εκτιμήσεις και να το βάλεις μέσα σου. Ο πολιτισμός βελτιώνει τη ζωή απαλύνοντας τις δυσκολίες της. Θυμήθηκα ένα σχετικό ποίημα του Μάρκου Μέσκου "είναι μια μικρή ευτυχία που ζώ\στα χέρια μου κρατάω το άσπρο ρίγος της ζωής\στα χέρια μου κρατώ το μαύρο ρίγος του θανάτου". Στον αντίποδα βρίσκεται η τηλεόραση που εκμαυλίζει την ανθρώπινη αισθητική. Φωτίζει τόσο το άσχημο μετατρέποντας το σε όμορφο. Έτσι, τα κριτήρια συνεχώς καταρρέουν. Άσε που κάνει πολλούς ανθρώπους να είναι tv victims (θύματα τηλεόρασης), εξαρτημένους ανθρώπους, θύματα της. Υπάρχουν άνθρωποι που λένε "βγήκα στην τηλεόραση, άρα υπάρχω".

"Δεν βγαίνω στην τηλεόραση, άρα δεν υπάρχω..." Επομένως, βέβαια και είναι πολυτέλεια η τέχνη για να γυρίσουμε στο ερώτημα σας, αλλά είναι πολυτέλεια για αυτόν που το καταλαβαίνει έτσι, γιατί η τέχνη είναι πρωτίστως ανάγκη, είναι καθημερινότητα και για αυτούς που την παράγουν και για τους φιλότεχνους.

Σε αυτό το πολιτιστικό έλλειμμα που αναφέρετε, εσείς, ως Σύλλογος, τι αντιπροτείνετε;

"Εμείς δεν έχουμε βιώσει τίποτα ουσιαστικό ακόμα στο Ηράκλειο και οι προσπάθειες που γίνανε μεχρι τα τώρα ήταν αποσπασματικές. Κάποιοι έστησαν συμπτωματικά εκθέσεις εξαιρετικές, όπως π.χ. από την Βικελαία ο Ν. Γιανναδάκης, πρότεινε δύο μοναδικές εκθέσεις με τα Φαγιούμ και τον Θεοτοκόπουλο. Αυτά όμως ήταν συμπτωματικά. Τέτοιες εκδηλώσεις προάγουν το πολιτιστικό ένστικτο του κόσμου. Γιατί βλέπουν και οι μη ειδικοί και μορφώνονται. Αλλο αυτό, όμως, και άλλο η καλλιτεχνική δράση. Και αυτό σημαίνει σε βάθος προσπάθεια αλλα με αφετηρία το σήμερα. Οργάνωση θεσμών που όσο περνά ο καιρός θα εξελλίσονται και δραστηριοποιούνται αναβαθμίζοντας το γενικότερο επίπεδο. Το Ηράκλειο, δυστυχώς, ενώ είχε πάντα πνευματικούς ανθρώπους, για κάποιο λόγο που κανείς δεν εξήγησε ποτέ, δεν έχει πολιτιστικές αφετηρίες. Δηλαδή, η "πολιτιστική επιτροπή" δεν παράγει αποτελέσματα. Οι καλοκαιρινές εκδηλώσεις και οι χειμερινοί διαγωνισμοί δεν μπορούν να αποτελουν πανάκεια.

Για τον χώρο των εικαστικών η μοναδικη διαθέσιμη αίθουσα η Βασιλική του Αγίου Μάρκου έχει ξεχωριστή σημασία. Καμμιά φορά βλέπουμε να παρουσιάζει εικόνα "κορνιζάδικου" όπως λένε πολλοί συνάδελφοι μας. Σε αυτόν τον χώρο έχουν γίνει πολύ σπουδαίες εκθέσεις αλλά για να αποκτήσει ένας χώρος σεβασμό και ιστορία πρέπει να μην διαταράσσεται από "σκουπίδια"".

5. Μπορεί η κριτική των ειδικών ή τα λόγια των μη ειδικών πάνω στο καλλιτεχνικό έργο να κλονίσει ένα καλλιτέχνη;

Η κριτική από τους ειδικευμένους είναι πολύ χρήσιμη στους καλλιτέχνες γιατί ουσιαστικά είναι ένας αυστηρός, σχολαστικός διάλογος πάνω στο έργο τέχνης. Οι κριτικοί τέχνης προσφέρουν σημαντικές υπηρεσίες στην εξέλιξη της τέχνης, χωρίς να αποκλείουμε ότι κάνουν και λάθη. Ο πολύς κόσμος αποτελεί το κοινό του καλλιτέχνη, σ' αυτούς αναφέρεται το έργο, όμως ποτέ δεν πρέπει να προσαρμόζεται το έργο στα μέτρα των θεατών του τη στιγμή που δημιουργείται. Ο ζωγράφος βρίσκεται πάντα σε ένα μεγάλο δίλημμα που αφορά ουσιαστικά στην επαγγελματική απόδοσή του. Αν οι θυσίες που μοιραία ο καθένας κάνει για χατίρι της δουλείας του, στην προκειμένη περίπτωση "πιάνει τόπο", δηλαδή αν η αγάπη του για την τέχνη που καθημερινά συγκρούεται με την τρέχουσα όψη των πραγμάτων, τον οδηγεί σ' ένα δρόμο καθημερινότητας με θυσίες και ψυχολογική αβεβαιότητα. Σε αυτή τη δουλειά, δηλαδή στη δουλειά του καλλιτέχνη, αναγκάζεσαι καθημερινά να επιβεβαιώνεις την αρχική σου επιλογή, δηλαδή το κάνω γιατί δεν μπορώ να ζήσω χωρίς αυτό. Αν όχι, τα παρατάς και ασχολείσαι με αυτό που θα σου δώσει μια εύκολη ευχαρίστηση.

6. Τι είναι αυτό που καθορίζει το θέμα στο έργο τέχνης; Η έμπνευση αντλείται από κάποια μόνιμη θεματολογία, αν θα έπρεπε να ζωγραφίσει κάποιος τον κόσμο που ζούμε, πώς πιστεύετε ότι θα τον ζωγράφιζε;

Υπάρχουν πολλά είδη και πολλοί τρόποι που μπορεί κάποιος να δουλέψει πάνω στην τέχνη, όσο βελτιώνεται η τεχνική σου και εμβαθύνσεις στο εσωτερικό της εικόνας που δουλεύεις, τόσο μπορείς να φτάσεις σε εξαιρετικά πολύπλοκα συμπεράσματα ή σε μια απλότητα που θα εμπεριέχει όμως και ουσία και τρόπο. Συχνά νοιώθουμε απαραίτητο ότι αυτό που κάνουμε πρέπει να είναι ωραίο. Όμως στην τέχνη, ωραίο δεν είναι κατ' ανάγκη το "όμορφο" αλλά αυτό που λέει πολλά και σημαντικά πράγματα. Μπορεί να ζωγραφίζεις με ένα στυλ εντυπωσιασμού μέσα από ένα "φωτογραφικό ρεαλισμό" και ουσιαστικά να χάνεις το περιεχόμενο. Η τέχνη του κορνιζάδικου διαθέτει στοιχεία εντυπωσιασμού μα καμία καλλιτεχνικότητα. Αναζητώντας ένα θέμα, πρέπει κυρίως να μιλάει στη ψυχή σου για να σε γοητεύσει, πρέπει να το μελετήσεις και να το αποδώσεις με τον πλέον πρωτότυπο τρόπο. Αν λοιπόν θα έπρεπε κανείς να ζωγραφίσει τον κόσμο του σε ένα πίνακα, το μοναδικό που θα κατάφερνε να κάνει, θα ήταν το ένα χιλιοστό των συναισθημάτων που νοιώθει καθημερινά.

«Ο εικαστικός καλλιτέχνης μπορεί να καταγράψει το μη ορατό, αυτό πού νιώθουμε αλλά δεν ξέρουμε πού βρίσκεται στην ανάγκη του ανθρώπου για να επικοινωνήσει με την ύπαρξη του. Όπως ο ποιητής γράφει με δυσκολία ένα στίχο, αφού τον φιλτράρει πολύ, έτσι και ο εικαστικός καλλιτέχνης αυτό που παρουσιάζει είναι αποτέλεσμα ενός βάσανου, μιας δύσκολης, επιμονής και αγωνιώδους προσπάθειας»