Συνέντευξη στην εφημερίδα «Πατρίς» (07.11.2007)

"Τι οδήγησε καλλιτέχνες του Ηρακλείου στην ίδρυση του "Δικτύου Εικαστικών";

Θα ήταν απαραίτητο να πούμε από την αρχή πως ο λόγος που με οδήγησε στη θέση να μιλάω μαζί σας εξ ονόματος του "Δικτύου Εικαστικών" καθώς και οι απόψεις μου, -που δεν ταυτίζονται απαραίτητα με αυτές όλων των μελών του δικτύου-, είναι ουσιαστικά και μόνο η ανάγκη να επικοινωνήσουμε σαν σύλλογος με τον ευρύτερο χώρο, σκιαγραφώντας τον προβληματισμό μας για την πόλη τα εικαστικά και τους ανθρώπους.

Η αλήθεια είναι ότι για τον καθένα ο λόγος ίδρυσης κάποιας καλλιτεχνικής ενότητας είναι πολύ διαφορετικός, ανάλογα με τις εμπειρίες και την ηλικία, ανάλογα με τις σπουδές ή τις επιδιώξεις. Αυτό φάνηκε μέσα από τις αλλεπάλληλες συναντήσεις που έγιναν, με όσους διέθεταν ένα κουράγιο για να παλέψουν αυτή την υπόθεση του "Δικτύου". Ο πρώτος λόγος που προβάλλεται απ' όλους είναι η αναγκαιότητα ενός διαλόγου ανάμεσα στους καλλιτέχνες για ψυχική επικοινωνία και πνευματική επικοινωνία μεταξύ τους, ιδιαίτερα οι εικαστικοί όπου ο τρόπος έκφρασης καθορίζει μια ιδιότυπη μορφή επικοινωνίας. Είναι ο τρόπος που μαθαίνει ένας ζωγράφος να μετατρέπει τη σκέψη, την πληροφορία, το συναίσθημα σε εικόνα. Ο ποιητής Νίκος Καρούζος διατυπώνοντας την έννοια της εντύπωσης σ' ένα ποίημά του λέει χαρακτηριστικά ότι είναι "Το να παγιδεύεις το αόρατο στην ορατότητα". Η μετατροπή του αόρατου σε ορατό είναι και η έννοια του εικαστικού.

Ενας επίσεις σοβαρός λόγος που οδήγησε στην δημιουργία του συλλόγου μας ήταν η χρόνια απραξία σε συλλογικό επίπεδο, αποτέλεσε μάλιστα ενα ουσιαστικό κίνητρο στην δημιουργία στόχων για τις μελλοντικές μας δραστηριότητες. Στην πράξη αν και οι κινήσεις μας εχουν πολύ αργούς ρυθμούς οι σκέψεις μας παραμένουν στην ίδια κατέυθηνση: -Διατύπωση ουσιαστικού πολιτιστικού λόγου, ανάδειξη και προβολή σύγχρονων μορφών εικαστικής αναζήτησης και έκφρασης, δημιουργία κύκλου φιλότεχνων και εξοικείωσης του κοινού με τις σύγχρονες εικαστικές τέχνες και τους δημιουργούς, Προώθηση προτάσεων σε Δημόσιους και Δημοτικούς φορείς Τέχνης και Πολιτισμού.

"Σε μια πόλη της περιφέρειας ποιος είναι ο ρόλος του εικαστικού καλλιτέχνη;

Η περιφέρεια αποκομμένη από το κέντρο μπορεί να παίξει ένα δικό της σημαντικό σκοπό, αρκεί ο εικαστικός καλλιτέχνης ν' αντιληφθεί το ρόλο του, τη δύναμή του και να παλέψει γι' αυτό. Κάποιοι πιστεύουν ότι όλα αρχίζουν και τελειώνουν στο κέντρο γιαυτό επιδιώκουν καριέρα στην Αθήνα. Πολύ συχνά σε αντιξοότητες καταστρέφουν την καλλιτεχνική τους φλέβα, προκειμένου να βρίσκονται μέσα στο "επίκεντρο" και να εχουν την αυταπάτη ότι εφόσον βρίσκονται σ' αυτό κάτι γίνεται. Το ίδιο όμως μπορεί να συμβεί και στην περιφέρεια. Η περιφέρεια είναι ένα χωνευτήρι αυτοκαταστροφής. Περιορίζει τα όνειρα, επιθυμίες, μορφώνει έναν τρόπο ζωής πολύ περιορισμένο, τα ερεθίσματα είναι ελάχιστα, δε βλέπεις σπουδαία πράγματα για να τα επιθυμήσεις κι έτσι περιορίζεσαι σε μια ζωή που είναι μέσα σε εισαγωγικά, είναι πολύ προσδιορισμένη από τα χαρακτηριστικά της επαρχίας. Όπως γράφει ο Πώλ Ελυάρ "χωριά κουρασμένα \ Οπού όλα τα πλάσματα είναι ολόϊδια". Αυτό σημαίνει ότι ο ρόλος ενός εικαστικού καλλιτέχνη ο οποίος θα μπορούσε να μορφώσει και να φέρει στο φως εικόνες και πραγματικότητες, ανεξάρτητα από το τι σκέφτεται και πώς προβληματίζεται ο καθένας στην καθημερινότητά του. Ο εικαστικός καλλιτέχνης μπορεί να καταγράψει το μη ορατό, αυτό που νιώθουμε αλλά δεν ξέρουμε πού βρίσκεται στην ανάγκη του ανθρώπου για να επικοινωνήσει με την ύπαρξή του. Όπως ο ποιητής γράφει με δυσκολία ένα στίχο, αφού τον φιλτράρει πολύ, έτσι και ο εικαστικός καλλιτέχνης αυτό που παρουσιάζει είναι αποτέλεσμα ενός βάσανου, μιας δύσκολης, επίπονης και αγωνιώδους προσπάθειας. Λοιπών ο ρόλος του εικαστικού στην επαρχία είναι απαραίτητος όσο αυτή η ανθρώπινη αλυσίδα, η ανθρώπινη φιλοσοφία της καθημερινότητας που προσπαθεί να δημιουργήσει προϋποθέσεις όμορφης ζωής και απόλαυσης στην κάθε μέρα.

"Με τον καιρό οι χώροι τέχνης στο Ηράκλειο γίνονται όλο και λιγότεροι, ενώ την ίδια στιγμή οι ζωγράφοι πληθαίνουν. Πού οφείλεται αυτό;

Σήμερα στην πόλη μας δεν λειτουργεί δυστυχώς καμμά Gallery. Αντίθετα στα Χανιά ανοιξε μια ακόμη Gallery εξαιρετική. Είναι η τέταρτη επαγγελματική γκαλερί στα Χανιά. Δε μιλάμε για τους εικαστικούς χώρους, όπως είναι η Πινακοθήκη, το πολιτιστικό κέντρο και διάφοροι άλλοι χώροι που εμείς στο Ηράκλειο δεν τους ξέρουμε καθόλου. Στο Ηράκλειο λοιπόν δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα. Αυτό το ρόλο τον παίζει κατά κάποιο τρόπο η Βασιλική Αγίου Μάρκου με όλες τις αντιφάσεις, τις αδυναμίες που έχει αυτός ο χώρος και με όλες τις αντιεπαγγελματικές συνθήκες που επικρατούν.

Τα τελευταία χρόνια όντως πληθαίνει ο αριθμός των ζωγράφων διότι η απορρόφηση από τα σχολεία, η συμπλήρωση των θέσεων εικαστικών δασκαλων στα σχολεία δημιουργεί την ανάγκη. Ουσιαστικά ταυτίζουν το επάγγελμα του ζωγράφου με εκείνο του εκπαιδευτικού.

"Μπορεί ένας καλλιτέχνης σήμερα να βιοποριστεί μόνο από την τέχνη του;

Εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, μιλάμε σε όλο τον κόσμο, το να βιοπορίζεται μέσα από την Τέχνη είναι πάρα πολύ δύσκολο. Αυτή την τύχη την έχουν ελάχιστοι καλλιτέχνες και μάλιστα σε πόλεις ή κράτη όπου είναι πολύ ανεπτυγμένα τα εικαστικά τα μουσεία, οι γκαλερί, υπάρχει ενδιαφέρον από τον κόσμο, και πουλάει ο καλλιτέχνης, υποστηρίζεται από χορηγίες, συμβόλαια και παραγωγές. Ακόμα και εδώ για παράδειγμα μια ξενοδοχειακή μονάδα θα μπορούσε να αγοράσει από έναν καλλιτέχνη κάποια έργα, προκειμένου να διακοσμήσει το χώρο μέσα απο μια συγκεκριμένη αποψη. Στο Ηράκλειο ποτέ δεν έχουμε ακούσει για έναν διαγωνισμό γλυπτικής, εικαστικών κλπ. Στην εφημερίδα του Εικαστικού Επιμελητηρίου βλέπουμε κάθε μήνα ότι ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες επαρχιακές πόλεις κατά καιρούς ζητούνται μέσα από διαγωνισμούς να γίνουν προτομές, λογότυποι, ή ζητάνε την αγορά έργων τέχνης για να τα τοποθετήσουν σε δημόσια κτίρια. Οι καλλιτέχνες έχουν ένα πολύ δύσκολο δρόμο επιβίωσης. Από τη μια μεριά έχουν τη γενικότερη αδιαφορία, από την άλλη τα κορνιζάδικα της πόλης εχουν εξαιρετικές πωλήσεις- βλέπουμε αγοραστές να δίνουν 800 και 1.200 € σε βιοτεχνικές παραγωγές που γίνονται στην Κίνα για παράδειγμα, ποσά με τα οποία θα μπορούσαν ν' αποκτήσουν αυθεντικά έργα και βλέπεις ετσι κυρίως να χαμηλώνει συνεχώς το αισθητικό επίπεδο του κόσμου.

Ωστόσο, ο κάθε άνθρωπος που θέλει ν' αποκτήσει ένα έργο τέχνης ενημερώνεται για τις τιμές ή για το πώς θα το αποκτήσει; Ξέρει που θα βρει τον καλλιτέχνη και πού θα δει τη δουλειά του;

Εδώ αρχίζει ένας φαύλος κύκλος. Ποιος είναι ο ρόλος της Πολιτείας στην καλλιέργεια των ανθρώπων, ποιος είναι ο ρόλος των χώρων μέσα στους οποίους γίνονται οι εκθέσεις και απ' όπου περνάει ο μαθητής, ο νέος, ο ώριμος άνθρωπος, που καλλιεργεί την ψυχή και το πνεύμα του, μαθαίνει να του δημιουργείται η επιθυμία να επικοινωνεί με την τέχνη, μέχρι να γίνει συλλέκτης ή απλώς φιλότεχνος, μπορεί και μόνο με την επίσκεψή του σ' έναν χώρο ν' απολαύσει την Τέχνη. Η μη προγραμματισμένη παρουσία στα εικαστικά στην πόλη δημιουργεί μια έλλειψη ενημερωμένου κοινού. Το μη ενημερωμένο κοινό δεν υποστηρίζει επαγγελματικούς χώρους. Αυτοί με τη σειρά τους δεν υποστηρίζουν τους καλλιτέχνες να δουλεύουν και να επιβιώνουν μέσα απ' αυτό. Αντίθετα σ' αυτή την πόλη υπάρχουν δραστήριοι ζωγράφοι. Το Δίκτυο Εικαστικών έχει αναλάβει τη δημιουργία μιας έκθεσης με θέμα το Ηράκλειο. Ο τίτλος είναι "Εν Ηρακλειω τη". Αυτή έκθεση προσπαθεί να καταγράψει τι συμβαίνει στο μυαλό των καλλιτεχνών που συμμετέχουν. Όμως δεν είδα να αναδεικνύει κανείς καλλιτέχνης τις ομορφιές της πόλης. Υπάρχει αλληλουχία. "Όμορφη πόλη, όμορφοι πολίτες" έλεγε ο ζωγράφος Θωμάς Φανουράκης. Αυτό σημαίνει ότι ξεκινά και διακλαδίζεται μέσα από τον πολιτισμό που στηρίζει η πολιτεία, ο οποίος στη συνέχεια παράγει το ενδιαφέρον και τους φιλότεχνους που θα μπουν αργότερα στις αίθουσες. Στα Χανιά αυτή τη στιγμή υπάρχει μια εξαιρετική τριώροφη πινακοθήκη, με ειδικευμένο προσωπικο, και αξιόλογες εκθέσεις στο ενεργητικό της όπως η τωρινή με ζωγραφική του Γαΐτη. Σε αυτές τις προσπάθειες δεν αρκεί η τυπική αξιολόγηση ενός ατόμου να αναλαβει ενα τέτοιο βάρος αφαιρώντας την ουσιαστική αξιολόγηση, δημιουργούμε κενές θέσεις ανθρώπων που δεν έχουν καμία ή αγάπη για ένα αντικείμενο όπως είναι αυτό.

"Θεωρείτε ότι με την ολοκλήρωση του Πολιτιστικού Κέντρου θα δοθεί μια διέξοδος στους καλλιτέχνες;

Τώρα δε συνηθίζουν πουθενά στον κόσμο να δημιουργούν Πολιτιστικά Κέντρα -με την έννοια της πολλαπλότητας- ουσιαστικά αντιπροσώπευαν την δράση πριν τριάντα χρόνια. Τα Κέντρα που υποστηρίζουν τον πολιτισμό και παράγουν νέους καλλιτέχνες είναι εξειδικευμένα. Για τα εικαστικά είναι πολλών τετραγωνικών. Θα φανεί παράξενο αν πω ότι είναι πάνω από 4.000 τ.μ. τα υπάρχοντα στην Ελλάδα και όχι στην Αθήνα εικαστικά κέντρα, τα οποία δουλεύουν με επαγγελματίες και δείχνουν προτάσεις που αφορούν και το παρελθόν και το μέλλον. Το Πολιτιστικό Κέντρο στο Ηράκλειο αυτή τη στιγμή διαθέτει ένα χώρο για τα εικαστικά γύρω στα 100 τ.μ. Μα και 400 να είναι τα τετραγωνικά δε φθάνουν! Αν ρωτήσετε μουσειολόγο, έναν ιστορικό τέχνης που έχει δουλέψει σε μουσείο ή σε πινακοθήκη πόσα τετραγωνικά χρειάζονται θα μας πει νούμερο που θα φανεί απίστευτο. Το να συζητάμε για ένα Πολιτιστικό Κέντρο όπου θα γίνονται "πολιτικές" συγκεντρώσεις, ταυτόχρονα θα γίνονται κάποια εργαστήρια, έως και παραστάσεις απο μια θεατρική σκηνή που χρειάζεται ο χώρος του θεάτρου και oλα αυτά θα υποκαθιστούν ένα μουσικό Μέγαρο απλώς θα καταλήξει ένας χώρος κάτι σαν το Παγκρήτιο Στάδιο. Παίρνει έναν βαρύγδουπο πολλαπλό τίτλο και φιλοξενεί μία δραστηριότητα. Κάπως ανάλογα θα λειτουργήσει και ένα πολιτιστικό κέντρο, το οποίο θα προσπαθεί να συλλέγει τους πάντες και τα πάντα μέσα στον ίδιο χώρο αδιέξοδη λύση και χωροταξικά και σε επίπεδο παραγωγής επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον στις έτοιμες λύσεις.

"Η τέχνη αντιμετωπίζεται πλέον ως είδος πολυτέλειας;

Εξαρτάται από το τι θεωρούμε πολυτέλεια ή τι θεωρούμε ποιοτικό τρόπο ζωής ή αυτό που λέμε αναβάθμιση της καθημερινότητας, και αυτό έχει άμεση σχέση με την αποκαλούμενη "πολυτέλεια". Ο πολιτισμός είναι το μοναδικό που μπορεί να προάγει το επίπεδο ζωής, την ποιότητα ζωής και να κάνει τους ανθρώπους καλύτερους, να τους κάνει ν' αγαπάνε την πόλη τους. Όταν λέω για πολιτισμό δεν εννοώ εμπορική "κονσέρβα" που έρχεται έτοιμη. Οι καλοκαιρινές εκδηλώσεις πλήν εξαιρέσεων δεν θεωρούνται εξαιρετικές πολιτιστικές προτάσεις μιάς και αξιολογούνται απο τους διοργανωτες από τα εισιτήρια και τον χρυσό κανόνα "αυτό πουλάει" άρα καλώς υπάρχει σε αντίθεση με άγνωστες αλλά όχι ασήμαντες προτάσεις που απορρίπτονται στο "βωμό" του budjet Ο πιοτικος πολιτισμός είναι κάτι το οποίο πληρώνεται απο αρχαιοτάτων χρόνων, όπως πληρώνεται το κερί που ανάβεις στην εκκλησία. Το πληρώνεις γιατί μόνο έτσι μπορείς να το εκτιμήσεις και να το βάλεις μέσα σου. Ο πολιτισμός βελτιώνει τη ζωή απαλύνοντας τις δυσκολίες της. Θυμήθηκα ένα σχετικό ποίημα του Μάρκου Μέσκου: "είναι μια μικρή ευτυχία που ζώ·\ στα χέρια μου κρατάω το άσπρο ρίγος της ζωής\ στα χέρια μου κρατώ το μαύρο ρίγος του θανάτου". Στον αντίποδα βρίσκεται η τηλεόραση, που εκμαυλίζει την ανθρώπινη αισθητική. Φωτίζει τόσο το άσχημο μετατρέποντάς το σε όμορφο. Έτσι, τα κριτήρια συνεχώς καταρρέουν. Άσε που κάνει πολλούς ανθρώπους να είναι tv victims, εξαρτημένους ανθρώπους, θύματα της. Υπάρχουν άνθρωποι που λένε "βγήκα στην τηλεόραση, άρα υπάρχω". Δε βγαίνω στην τηλεόραση, άρα δεν υπάρχω…

Επομένως, βέβαια και είναι πολυτέλεια, -για να γυρίσουμε στο ερώτημα σας-, αλλά είναι πολυτέλεια γι' αυτόν που το καταλαβαίνει έτσι, γιατί η τέχνη είναι πρωτίστως ανάγκη, είναι καθημερινότητα.

"Τι θα μπορούσε να γίνει για ν' αλλάξουν τα πράγματα;

Αυτό που πρέπει οπωσδήποτε να ξεκινήσει στο Ηράκλειο είναι να δοθεί η δυνατότητα στους ντόπιους καλλιτέχνες να παράγουν και να δείχνουν τα καλλιτεχνικά τους αποτελέσματα. Kάναμε μια γραπτή πρόταση στο Δήμο Ηρακλείου και δεν έχουμε φθάσει ακόμα σ' ένα αποτέλεσμα, ζητώντας έναν χώρο συγκεκριμένο, όπου θα δουλεύαμε, θα δείχναμε δουλειά και θα διδάσκαμε νεότερα παιδιά γύρω απ' αυτά τα θέματα. Όλα αυτά μπορεί να θεωρηθούν μεγαλόπνοα. Οι εικαστικοί καλλιτέχνες πρέπει να πάρουν τη θέση τους σ' αυτή την πόλη. Όλοι ζητάνε να καλυφθεί αυτή η ανάγκη, η αδυναμία της πόλης στο να έχει εικαστική δραστηριότητα. Το έργο του Σμαραγδή για το Θεοτοκόπουλο είναι ένα κινηματογραφικό φιλμ που έχει προσελκύσει όλης της Ελλάδας τα βλέμματα και των Ηρακλειωτών. Μέ αυτό ο κόσμος δείχνει ότι έχει ενδιαφέρον για κάτι το οποίο θα ονομάζαμε της τέχνης το βάσανο. Οι ποιητές το περιγράφουν καλύτερα, πιο ουσιαστικά. Ο Μπωντλαίρ μας λέει: Για να σηκώσω τόσο βαρύ φορτίο,\ Σίσσυφε, Θα χρειαζόταν το δικό σου θάρρος!\ Αν και δίνεται κανείς ολότελα στο έργο,\ Η τέχνη είναι ατέρμονη κι ο Χρόνος ελάχιστος. Αυτό το βάσανο το παρουσιάζει το έργο. Όλοι φεύγουν ικανοποιημένοι από το φιλμ διότι ταυτίζονται με το εσωτερικό φως αυτού του καλλιτέχνη. Ξέρουμε ότι ο Θεοτοκόπουλος είναι ένας και θα ήταν ψώνιο όποιος μπορούσε να συγκρίνει τον εαυτό του μ' αυτόν. Όμως οι καλλιτέχνες σε όλα τα επίπεδα της τέχνης, αυτοί που δουλεύουν και παράγουν, που μοχθούν γύρω από την τέχνη, έχουν εσωτερικό φως και μπορούν να το δώσουν στην πόλη στην οποία ζουν, αρκεί να υπάρχουν οι προϋποθέσεις. Η πόλη του Ηρακλείου χρειάζεται θεσμούς, δε χρειάζεται χειρισμούς, πρωτοβουλίες από πολιτικά πρόσωπα για τα πολιτιστικά πράγματα. Πρέπει ν' αξιολογηθούν και ν' αξιοποιηθούν εξειδικευμένοι άνθρωποι, που έχουν εκτός από τα τυπικά προσόντα, την ουσιαστική αγάπη και τον έρωτα γύρω από τον πολιτισμό. Στη πρόσφατη βράβευση του Γιάννη Μιγάδη με το βραβείο Καζαντζάκη για τα εικαστικά, αυτά που έγραψαν οι εφημερίδες μας έκαναν να νιώσουμε μεγάλη αμηχανία για το τι συμβαίνει στο σινάφι, και προβληματισμός για το πώς πρέπει να λειτουργούν τα εικαστικά και οι επίσημοι φορείς της πολιτείας γύρω απ' αυτά μιας και η έλλειψη θεσμών δημιουργεί προβλήματα αξεπέραστα. Ο ζωγράφος Μιγάδης είναι ένας σπουδαίος καλλιτέχνης, που καλώς τιμήθηκε, είναι μέλος του συλλόγου μας όπως και οι συνυποψήφια του Ασπασία Παπαδοπερακη, και εχει εκφράσει την αγωνία και την επιθυμια του να δωρίσει τα έργα του στην γενέτειρα πόλη αλλα δέν διαθέτει καμμία υποδομή να τα εκθέσει και να τα προφυλάξει.